Mniej formalności u notariusza – ważna zmiana dla spadkobierców i obdarowanych (lipiec 2025)

Od 13 lipca 2025 r. obowiązuje korzystna dla klientów nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn. Dzięki niej wiele osób nie musi już dostarczać do notariusza zaświadczenia o uregulowaniu podatku od spadku i darowizn z urzędu skarbowego potwierdzającego zapłatę podatku lub zastosowanie zwolnienia. Dotyczy to sytuacji, gdy dana nieruchomość, prawo majątkowe lub inny składnik majątku został wcześniej nabyty na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego (np. darowizny, zniesienia współwłasności, działu spadku).

Zmiana przepisów to nie tylko mniej stresu i biegania po urzędach – to także szybsze i prostsze załatwienie sprawy w kancelarii notarialnej. W niniejszym artykule wyjaśniamy, kto skorzysta na nowych przepisach, w jakich sytuacjach nadal potrzebne będzie zaświadczenie z urzędu skarbowego i jak interpretować nowe przepisy w praktyce.

Stan prawny przed nowelizacją z 13.07.2025 r.

Przed 13.07.2025 r. art. 19 ustawy o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. 2024 poz. 1837) kończył się na ustępie 6 o treści: „Jeżeli przedmiotem aktu notarialnego, który ma być sporządzony, lub dokumentu, co do którego notariusz ma uwierzytelnić podpis, ma być zbycie praw do spadku albo zbycie lub obciążenie rzeczy lub praw majątkowych uzyskanych tytułem, określonym w art. 1, notariusz może dokonać tych czynności tylko za uprzednią pisemną zgodą naczelnika urzędu skarbowego albo po przedstawieniu zaświadczenia wydanego przez naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego, że nabycie jest zwolnione od podatku, że należny podatek został zapłacony albo zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.”

Powyższe brzmienie art. 19 ust. 6 – które obowiązywało (i nadal obowiązuje) od 01.01.2007 r. – oznaczało, że jeżeli podpisywana była u notariusza:

1. jakakolwiek umowa dotycząca zbycia (np. umowa sprzedaży, umowa dożywocia, umowa zamiany, umowa darowizny, umowa zniesienia współwłasności, umowa przeniesienia własności w wykonaniu zapisu, umowa przeniesienia własności w wykonaniu uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, i wiele, wiele innych mniej popularnych) albo
2. jakakolwiek umowa dotycząca obciążenia (np. ustanowienie hipoteki, użytkowania, służebności)

dotycząca:

1. rzeczy (np. lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, zabudowanej i niezabudowanej nieruchomości, i innych) lub
2. praw majątkowych (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, prawo użytkowania wieczystego, udziały w spółce z o.o.)

WAŻNE! uzyskanych (wcześniej) tytułem, określonym w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, czyli uzyskanych tytułem:

1. dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
2. darowizny, polecenia darczyńcy;
3. zasiedzenia;
4. nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
5. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
6. nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności

to /bez względu na to czy ww. umowa – wymieniona przykładowo w pkt a) i b) powyżej – miała formę aktu notarialnego czy była to wymagana forma z poświadczeniem podpisu przez notariusza/, notariusz mógł dokonać takiej czynności tylko po okazaniu mu przez właściciela zbywanej/obciążanej nieruchomości lub prawa:

• albo uprzedniej pisemnej zgody naczelnika urzędu skarbowego (występowały bardzo rzadko – u mnie w kancelarii nigdy)
•  albo po przedstawieniu zaświadczenia o uregulowaniu podatku od spadku i darowizn wydanego przez naczelnika urzędu skarbowego potwierdzającego, że nabycie jest:
  • zwolnione od podatku,
  • należny podatek został zapłacony
  • albo zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.

W skrócie jak to działało wcześniej?

Jeśli ktoś chciał u notariusza zbyć lub obciążyć coś co było nabyte (po 01.01.2007 r.) tytułem (najczęściej) spadku, darowizny, zniesienia współwłasności albo na podstawie innego tytułu wymienionego w art. 1 ustawy (wyżej w punktach od 1) do 6) wypisane) – należało uzyskać w urzędzie skarbowym jeden z dokumentów wyżej w pkt (ii) od I. do III. wymienionych i dostarczyć go do notariusza.

Co się zmieniło?

Od 13.07.2025 obowiązuje dodany do art. 19 ustawy o podatku od spadków i darowizn nowy ustęp 7, o brzmieniu: „Przepisu ust. 6 nie stosuje się, gdy zbywane lub obciążane rzeczy lub prawa majątkowe zostały nabyte na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.”

W tym miejscu czytelnikom należy się wyjaśnienie, że tylko niektóre z tytułów wymienionych w art. 1 ustawy [wyżej wypisane w punktach od 1) do 6)] mogą zostać „nabyte na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego”, i tak:

1. np. darowizna (szczególnie nieruchomości i praw majątkowych) najczęściej będzie dokonana na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego, ale w niektórych sytuacjach (zakres tego artykułu nie pozwala na ich opisywanie) – skuteczna i ważna umowa darowizny może być zawarta w formie niższej niż forma aktu notarialnego (np. w formie pisemnej),
2. np. zasiedzenie – potwierdza prawomocne postanowienie sądu, tu nigdy nie będzie umowy, tym bardziej zawartej w formie aktu notarialnego;
3. np. zniesienie współwłasności, renta, użytkowanie, służebność, dział spadku mogą być zarówno nabyte w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego jak i mogą być nabyte na podstawie postanowienia sądu, (też np. w drodze ugody sądowej),
4. nabycie spadku (dziedziczenie, zapis zwykły, dalszy zapis, zapis windykacyjny) nabywa się z chwilą otwarcia spadku (najczęściej z chwilą śmierci spadkodawcy, zapisodawcy), a postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, (czy zapisu) albo sporządzany przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia jedynie – jak same nazwy tych dokumentów stanowią – potwierdzają to nabycie; w tym przypadku nigdy nie będzie to nabycie „na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego”.

Z powyższych przykładów wynika, że jedynie niektóre czynności/zdarzenia wymienione w artykule 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn mogą/muszą być „nabyte na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego”.

Co to oznacza?

Powyższe oznacza, że obecnie (od 13.07.2025 r.) notariusz sprawdza dodatkowo czy nabycie tytułem wymienionym w art. 1 ustawy nastąpiło „na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego” i gdy upewni się, że tak było, to w tej sytuacji nie będzie wymagał żadnego dokumentu z urzędu skarbowego.

Powyższe oznacza też, że w pozostałych przypadkach, to jest, gdy notariusz ustali, że nabycie tytułem wymienionym w art. 1 ustawy NIE nastąpiło „na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego” – nadal będzie wymagał właściwego zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego.

Dlaczego zmiana tylko w sytuacji, gdy nabycie nastąpiło „na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego”?

Notariusz podpisując umowę w formie aktu notarialnego ma obowiązek – jako płatnik – albo pobrać podatek albo zastosować zwolnienie z podatku, jeśli w danej sytuacji występuje. W przypadku gdy notariusz stosuje zwolnienie zobowiązany jest nie tylko podać podstawę prawną zwolnienia, ale też powołać dokumenty i wpisać w akcie notarialnym oświadczenia/uzasadnienie potwierdzające, że zwolnienie może być zastosowane. Dodatkowo notariusz wysyła do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (w ciągu 7 dni od sporządzenia) wypisy aktów notarialnych, w których podatek został pobrany albo zastosowane zostało zwolnienie.

Powyższe powoduje, że administracja skarbowa jest na bieżąco informowana o pobranym podatku/ zastosowaniu zwolnienia i w sytuacji, gdyby notariusz błędnie zastosował przepisy (gdyby podatek pobrany został w złej wysokości albo błędnie nie został pobrany) może na bieżąco reagować. W konsekwencji zaświadczenia dotyczące rozliczenia podatku od spadków i darowizn w zakresie nabyć „na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego” były od dawna zbędną formalnością utrudniającą życie właścicielom rzeczy i praw, dodającą pracy urzędnikom a nie dającą żadnej wartości dodanej.

W pozostałych sytuacjach np. gdyby:

• nabycie nastąpiło na podstawie prawomocnego postanowienia o nieodpłatnym zniesieniu współwłasności,
• albo gdyby wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
• albo gdyby dziedziczenie potwierdzone zostało aktem poświadczenia dziedziczenia

(to jest, gdy nie było umowy zawartej w formie aktu notarialnego) w żadnej z ww. sytuacji nie występuje płatnik, który naliczyłby i pobrał podatek lub zastosował zwolnienie. Aby zabezpieczyć Skarb Państwa przed unikaniem opodatkowania w powyższych sytuacjach wprowadzono mechanizm sprawdzania przy zbywaniu takich rzeczy i praw – czy zostały one wcześniej zgłoszone do opodatkowania i mechanizm ten działa właśnie tak, że w takich sytuacjach notariusz musi uzależnić podpisanie aktu notarialnego/poświadczenie podpisu od okazania mu właściwego zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego, że podatek został zapłacony, zastosowano zwolnienie lub przedawnił się.

Dlaczego zmiana dotyczy tylko okresu od 01.01.2007 r.?

Przed 01.01.2007 r. obowiązek uzyskiwania zaświadczeń o uregulowaniu podatku od spadku i darowizn wydawanych przez naczelnika urzędu skarbowego – dotyczył jedynie sytuacji, gdy zbywana lub obciążana była rzecz lub prawo nabyte ze spadku lub zasiedzenia.

Ustawodawca słusznie uznał (wprowadzając zmianę od 01.07.2007 r.), że podlegające opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn nabycia wymienione w art. 1 tej ustawy inne niż nabycie spadku, pozostają poza kontrolą aparatu skarbowego, wobec czego od 01.01.2007 r. wprowadził mechanizm sprawdzania, polegający na tym, że przy zbywaniu tych praw należy notariuszowi okazać właściwe zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego potwierdzające rozliczenie podatku od spadków i darowizn z tytułu nabycia tych rzeczy i praw.

Kilkanaście lat obowiązywania przepisu wprowadzonego w dniu 01.01.2007 r. pokazało, że z powyższego mechanizmu sprawdzania można wyeliminować sytuacje, które „obsługiwane” są przez płatnika (notariusz jest płatnikiem przy umowie zawartej w formie aktu notarialnego), co ułatwi życie zbywcom rzeczy i praw oraz zmniejszy ilość pracy w urzędach skarbowych – bez żadnej szkody dla systemu administracji skarbowej. Zmiana ustawy o podatku od spadków i darowizn, która weszła w życie 13.07.2025 r. realizuje wyżej opisany postulat.

Jakie inne skutki będzie miała zmiana wprowadzona od 13.07.2025 r.?

Po dniu 13.07.2025 r., można jednym aktem notarialnym objąć dwie czynności, nawet jeśli pierwsza z nich jest wymieniona w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn dotyczące tego samego przedmiotu, czego nie można było zrobić wcześniej z powodu wymogu uzyskania po pierwszej czynności zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego do drugiej czynności, to jest obecnie można w jednym akcie notarialnym zawrzeć, np.:

• umowę nieodpłatnego zniesienia współwłasności, a następnie nabywca nieruchomości może w tym samym akcie notarialnym tą nabytą rzecz (np. nieruchomość) darować, sprzedać, zamienić – gdyż po umowie nieodpłatnego zniesienia współwłasności nie ma już obowiązku uzyskania zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego do kolejnej czynności,
• umowę darowizny, a następnie obdarowany może tą nabytą w darowiźnie rzecz (np. nieruchomość) tym samym aktem notarialnym sprzedać, zamienić albo darować – gdyż po umowie darowizny nie ma już obowiązku uzyskania zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego do kolejnej czynności.

Należy zauważyć, że w przypadku powyższego sposobu dokonywania czynności (dwie czynności w jednym akcie) notariusz musi zwrócić uwagę, aby sposób ten nie prowadził od obejścia przepisów ustawy w celu uniknięcia opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn, to jest np. sytuacji, gdy darowizna od osoby A do osoby C byłaby opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn, a darowizna od osoby A do osoby B była by zwolniona i dokonana tym samym aktem darowizna od osoby B do osoby C również byłaby zwolniona.

Podsumowanie

Nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn, która weszła w życie dnia 13 lipca 2025 r. wprowadza racjonalne uproszczenie – znosi obowiązek przedstawiania notariuszowi zaświadczenia z urzędu skarbowego, jeśli zbywane lub obciążane rzecz albo prawo zostało nabyte na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Powyższa zmiana usprawnia obieg dokumentów, odciąża urzędy i klientów, jednocześnie pozostawiając mechanizmy kontroli tam, gdzie nie ma płatnika podatku. Zmianę tę należy ocenić pozytywnie. 

__________________________

Powiązana czynność notarialna – nieruchomości