Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – umowa pomiędzy żyjącymi: spadkodawcą i spadkobiercą ustawowym.
Zgodnie z art. 1048 kodeksu cywilnego, spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa wymaga formy aktu notarialnego. Umowa może zostać zawarta przez pełnomocnika/pełnomocników.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – dziedziczenie zgodnie z planem.
Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia najczęściej wykorzystuje się w planowaniu sukcesji majątkowej w rodzinie na wypadek śmierci spadkodawcy, w szczególności gdy spadkodawca rozdzielił już część majątku niektórym z potencjalnych spadkobierców lub wartości przekazanego majątku poszczególnym potencjalnym spadkobiercom różnią się od siebie.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek.
Wówczas, w celu uniknięcia roszczeń o zachowek pomiędzy spadkobiercami można zawrzeć z obdarowanym umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, gdyż osoba, która zrzekła się dziedziczenia nie może ubiegać się o zachowek.
(1Zachowek – połowa wartości udziału spadkowego, który by przypadał uprawnionemu spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości tego udziału spadkowego.). Umowa darowizny i umowa o zrzeczenie się dziedziczenia mogą zostać zawarte w jednym akcie notarialnym.
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia wyłączy od dziedziczenia ustawowego i pozbawi prawa do zachowku nie tylko spadkobiercę, ale – o ile w umowie nie zastrzeżono inaczej – również jego zstępnych (jego dzieci, wnuki, nawet tych którzy urodzą się dopiero po zawarciu umowy).
Zrzeczenie się dziedziczenia a długi.
W pewnych okoliczność umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może uchronić spadek przed długami spadkobiercy. Skuteczne zaskarżenie takiej umowy przez wierzyciela spadkobiercy na podstawie skargi pauliańskiej będzie bardzo trudne, o ile nie możliwe (w przypadku gdy umowa została zawarta przed powstaniem długu). W przypadku odrzucenia spadku przez dłużnika wierzyciel ma dużo większe szanse za zaskarżenie takiej czynności.
Zrzeczenie się dziedziczenia a testament.
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia wyłącza jedynie nabycie spadku na podstawie ustawy. Osoba, która zawarła umowę o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać powołana do spadku na podstawie testamentu, również sporządzonego po zawarciu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Wówczas w razie dojścia takiej osoby do dziedziczenia z testamentu, jeżeli nie będzie ona chciała dziedziczyć powinna spadek z testamentu odrzucić. Osoba, która zawarła umowę o zrzeczenie się dziedziczenia może otrzymać od spadkobiercy tzw. zapis windykacyjny.
Czy można umowę zmienić albo rozwiązać?
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa uchylająca zrzeczenie się dziedziczenia czy też zmiana umowy o zrzeczenie się dziedziczenia również powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Do przygotowania umowy o zrzeczenie się dziedziczenia Notariusz poprosi o okazanie dokumentów tożsamości, a w niektórych przypadkach odpisów aktu stanu cywilnego aby wykazać czy spadkobierca jest spadkobiercą ustawowym po przyszłym spadkodawcy.
Zrzeczenie się dziedziczenia a odrzucenie spadku.
Zrzeczenie się dziedziczenia (jako umowa zawierana za życia przyszłego spadkodawcy), mylona jest niekiedy z odrzuceniem spadku – oświadczeniem, które spadkobierca może złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (najczęściej liczonych od dnia śmierci spadkodawcy). Poniżej przedstawię kilka najważniejszych różnic:
|
UMOWA O ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA |
ODRZUCENIE SPADKU |
|
Umowa zawierana za życia spadkodawcy pomiędzy przyszłym spadkodawcą i spadkobiercą ustawowym; |
Jednostronne oświadczenie spadkobiercy ustawowego lub testamentowego po śmierci spadkodawcy. |
|
Zawierana jest gdy przyszły spadkodawca żyje, brak innych ograniczeń co do terminu jej zawarcia; |
Złożone może być w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku (najczęściej jest to 6 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy) |
|
Niekiedy zawierana jest gdy spadkobierca ma długi, które mogłyby zostać zaspokojone z majątku nabytego przez niego w spadku. |
Oświadczenie składane gdy istnieje obawa, że spadkodawca pozostawił po sobie długi, które mogłyby zostać zaspokojone z majątku spadkobiercy. |
|
Zrzeczenie obejmuje również zstępnych (dzieci, wnuki) zrzekającego się spadku, chyba że z treści umowy wynikać będzie, że ma być inaczej; |
Odrzucenie spadku dotyczy tylko osoby, która odrzuca spadek. |
|
Umowa można zostać rozwiązana (za życia przyszłego spadkodawcy) |
Oświadczenie o odrzuceniu spadku co do zasady nie może być odwołane (nie wyłącza to powołania się na wady oświadczenia) |
|
Zaskarżenie umowy przez wierzyciela spadkobiercy jest dużo trudniejsze niż przy odrzuceniu spadku, w szczególności gdy umowa została zawarta zanim powstał dług (wówczas wierzycielowi trudno będzie wykazać, ze została zawarta w celu jego pokrzywdzenia, z uwagi iż w chwili jej zawarcia dług jeszcze nie istniał). |
Wierzyciel może zaskarżyć odrzucenie spadku na podstawie przepisów o ochronie wierzycieli na wypadek niewypłacalności dłużnika. |
W jakich sytuacjach podpisywana jest umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia?
Przykład 1:
Małżeństwo zawierają osoby, które mają dzieci z innych (wcześniejszych) związków i intencją takich małżonków jest, aby po każdym z nich dziedziczyli ich spadkobiercy ustawowi inni niż małżonek (np. dzieci, wnuki, rodzeństwo danego małżonka). W takim przypadku (najczęściej w jednym akcie notarialnym) podpisywane są dwie umowy zrzeczenia się dziedziczenia – po jednym i po drugim z małżonków. Skutkiem zawarcia takich umów jest to, że małżonek który umrze później (ani jego zstępni) nie będzie mógł domagać się zachowku od spadkobierców małżonka, który umrze pierwszy.
Przykład 2:
Spadkodawca (np. rodzic) ma 2 spadkobierców ustawowych (np. dwoje dzieci). Jednemu z dzieci daje za życia w drodze umowy darowizny np. nieruchomość. Intencją rodzica (przyszłego spadkodawcy) jest, aby cały pozostały jego majątek odziedziczyło tylko drugie jego dziecko, które za życia rodzica darowizny nie otrzyma, natomiast odziedziczy majątek po śmierci tego rodzica. Skutek ten można osiągnąć gdy dziecko, które otrzymuje darowiznę zawrze ze swoim rodzicem (jako przyszłym spadkodawcą) umowę zrzeczenia się dziedziczenia. Umowa taka może być zawarta w tym samym akcie notarialnym co darowizna. Zawarcie w takiej sytuacji umowy zrzeczenia się dziedziczenia zabezpieczy skutecznie dziecko, które odziedziczy spadek przed roszczeniami o zachowek ze strony dziecka, które otrzymało darowiznę.
Przykład 3:
Jedno z dzieci rodzica zadłużyło się i istnieje ryzyko że wierzyciel zaspokoi się z majątku, który spadkobierca otrzyma w spadku. Rodzic nie chce, aby spadek po nim został przeznaczony na spłatę wierzycieli tego dziecka. Możemy rozważyć 3 przykładowe rozwiązania.
(Opcja 1) Rodzic może sporządzić testament, w którym do spadku powołuje innych spadkobierców (pomijając zadłużonego). Istnieje jednak ryzyko, że dziecko, które ma długi będzie domagać się zachowku od spadkobierców, który odziedziczyli spadek. Ponieważ roszczenie o zachowek jest wierzytelnością o zapłatę, może zostać zajęta przez wierzyciela spadkobiercy.
(Opcja 2) Rodzic w testamencie wydziedzicza (pozbawia zachowku) dziecko, które ma długi. Może to zrobić tylko, jeśli zachodzą przesłanki do wydziedziczenia (wskazane w art. 1008 kc) i to sąd (po śmierci rodzica) będzie badał czy któraś z tych przesłanek miała miejsce i czy wydziedziczenie jest skuteczne. Jeśli wydziedziczenie zostanie uznane za nieskuteczne, to dziecko wydziedziczone może domagać się zachowku od spadkobierców, który odziedziczyli spadek. Wierzytelność o zapłatę kwoty zachowku również w tym przypadki może zostać zajęta przez wierzyciela spadkobiercy.
(Opcja 3) Rodzic (przyszły spadkodawca) i dziecko, które ma długi (spadkobierca) zawierają umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Po zawarciu takiej umowy dziecko, które ma długi nie będzie mogło domagać się zachowku od spadkobierców, którzy odziedziczą majątek. Jeżeli wierzytelność o zapłatę zachowku nie powstanie wierzyciel nie będzie mógł dokonać jej zajęcia. Można ewentualnie rozważać, czy wierzyciel mógłby skarżyć skargą pauliańską zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Wydaje się to być bardzo trudne o ile w ogóle możliwe, w szczególności gdyby taka umowa została zawarta zanim spadkobierca zawarł zaciągnął zobowiązane u swojego wierzyciela.